اادر خدمت اصلاح الگوی مصرف

سایت اطلاع رسانی اسفندیار عباسی

صفحه اصلی    معرفی سایت    تازه های سایت    همکاری با سایت   درباره اسفندیار عباسی    تماس با ما

مقاله ها و پیوندها:    بخش اول - آلودگی اطلاعاتی    بخش دوم - توسعه محلی 

خدمات پشتیبانی پژوهش            خدمات پشتیبانی نشر             خدمات پشتیبانی توسعه محلی

 برای پژوهشگران          برای اولیا و مربیان           برای برنامه ریزی و سیاستگذاری       

    ا مقاله ها و پیوندها - توسعه محلی و اصلاح الگوی مصرف ا

مقدمه

نمونه های موفق توسعه محلی

فناوری های مناسب

اااااااااا- آب

اااااااااااااااااااااا مسئله فاضلاب

اااااااااااااااااااااا تالاب مصنوعی

اااااااااااااااااااااا مستراح خشک

اااااااااااااااااااااا استحصال آب باران

اااااااااا- غذا

اااااااااا- انرژی

اااااااااا- ضایعات

اااااااااا- حمل و نقل

اااااااااا- ساخت و ساز

اقتصاد

جهانبینی و فرهنگ

جامعه سازی

مدیریتِ متمرکز فاضلاب در نگاهی تاریخی

تاریخ توسعه سیستم های دفع فاضلاب در اروپا از قرون وسطی تا کنون، مورد مطالعه علاقمندان این حوزه قرار گرفته است. متاسفانه این تاریخ که بیشتر به کابوسی مضحک می ماند اساس شیوه های به اصطلاح علمی و پیشرفته امروز برای گردآوری و تصفیه فاضلاب در غالب شهرهای جهان قرار گرفته است. برخی از صاحبنظران معتقدند که جوامع کهن در خاور میانه و دیگر نقاط خشکِ جهان دارای سیستم های بسیار معقول تر از نظامی است که به نام پیشرفت از اروپا به ارث برده ایم.ا

منبع: Tracking down the roots of our sanitary sewers (accessed 23 December 2012)

لجن فاضلاب چیست؟

لجن یکی از خروجی های شبکه فاضلاب شهری است. مخلوط کردن انواع پساب با هم موجب می شود که این لجن حاوی انواع ضایعات از جمله فلزات سنگین، مواد شیمیایی صنعتی و پزشکی مثل انواع داروها و هورمون ها باشد. به لحاظ حجم عظیم فاضلابی که تصفیه می شود، مقادیر بالایی از این لجن از فرآیند تصفیه باقی می ماند که خود از جمله ضایعات مسئله ساز در کشورهای جهان شده است. در آمریکا برای مدتی این لجن به عنوان کود طبیعی برای مصارف کشاورزی تبلیغ می شد اما شیوع انواع بیماری ها در مناطق روستایی موجب توقف این عملکرد خطرناک در بسیاری از نقاط آن کشور گردیده است.اتب نتسنت سیتنسیت نستی نست ی

اطلاعات بیشتر در مورد ماهیت لجن فاضلاب و مسایل بهداشتی که از مصارفِ کشاورزی آن به وجود آمده است را در مقالات زیر و دیگر منابع این صفحه بخوانید: انیتنست نستینستی نست ینتس ینت نتس نتسنتسنی

Sludge is Sludge is Sludge: The Illusion of Safety by Abby Rockefeller

Sludge Victims: Voices from the Field by Helane Shields

این ادعا که لجنِ مراکز تصفیه فاضلاب برای مصارف کشاورزی مفید است از نمونه های روشنگرِ جعل علمی است. در مقاله زیر تبانی آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا (ای پی اِی)، صنایع مرتبط با تصفیه فاضلاب و جمعی از دانشگاهیان برای بی خطر و مفید جلوه دادن لجن فاضلاب برای مصارف کشاورزی به طور مستند ارائه داده شده است. اتتنست نتسین تسنیت سنیت سنت

The Dirty Job of Promoting Recycling of America's Sewage Sludge by Carolyn Snyder

فناوری های مناسب برای تامین و مصرف بهینه آب

مسئله فاضلاب

به طور کلی، شیوه غالبِ جوامع صنعتیِ امروز برای دفع فاضلاب شهری انتقال آن از طریق شبکه ای زیرزمینی به مراکز تصفیه فاضلاب است. پس از عبور از مراحل گوناگون در این مراکز، آبی که به طور ناقص تصفیه می شود به رودخانه ها و دریاها ریخته می شود و یا برای مصارف کشاورزی و صنعتی ذخیره می گردد. لجنِ به جا مانده از این فرآیند نیز، که معمولا در کلان شهرها علاوه بر مواد ارگانیکِ فضولات انسانی حاوی انواع فلزات سنگین، داروها و دیگر عناصر شیمیایی و مصنوعیِ خطرناک است، با احتیاط دفن می شود. معمولا علاوه بر آب آلوده و لجن خطرناکی که خروجی های این فناوری را تشکیل می دهد، بوی زننده و مناظر ناپسند نیز از ویژگی های لاگون ها و برکه های تثبیت مراکز تصفیه است که در بسیاری از شهرهای کوچک و بزرگ کشور دیده می شود. کارشناسان در کشورهای غربی که مبتکر این سیستم ها بوده اند به عدم کارآیی این فرآیند اذعان کرده اند. ایشان معتقدند که علاوه بر این نقص های فاحش، جمع آوری و تصفیه فاضلاب به صورت متمرکز یکی از پرهزینه ترین فرآیندهای صنعتی و فاقد توجیه اقتصادی است که در صورت یافتن جایگزینی مناسب می باید فورا اصلاح گردد.  اشتین تسنت سنتی نستی تیتسنت سیت نتسی نستی نتنسیت نستی نستی نست ینست ینست

نقص اساسیِ این فناوری پرهزینه و مشکل آفرین را باید در عملکردِ نابخردانه استفاده از آب برای جا به جا کردن فضولات انسانی جست. چنانکه تجربه تمدن های مشرق زمین گواهی می دهد فضولات انسانی به راحتی در خاک قابل تجزیه است. به عبارت دیگر این ضایعاتِ طبیعی را می توان به صورت ایمن در خاک ذخیره و به مرور زمان به ماده ای بی خطر تبدیل کرد. به هیچ وجه الزامی نیست که مقادیر زیادی آب به آن اضافه کنیم تا به دوردست هدایت شود تا نهایتا مجبور شویم که در حجم های کلان و با صرف هزینه فراوان آن را مجددا از آب جدا کنیم. از سوی دیگر، زیرساخت های شبکه فاضلاب شهری بالاجبار حامل آبِ حاصل از نزولات جوی (آبی پاکیزه که نیازی به تصفیه ندارد و برای آبیاریِ فضای سبز ایده آل است) و پساب های آلوده به ضایعات خطرناک از جمله پساب صنایع، کارگاه های فنی و بیمارستان ها در سطح شهر هم می شود که چندین برابر به حجم آبی که باید تصفیه شود می افزاید. مطالعات تاریخی در این زمینه نشان داده است که این فناوریِ ناهنجار و سراسر اشتباه، ریشه در تاریخ تحولات روش های دفع فضولات انسانی در اروپا دارد، تاریخی که باید از آن عبرت گرفت و از تکرار آن اجتناب ورزید.  تیتنست نستی نستی نسیت نست ینستی نست ینست ینتس ینت سنیتسنیت سنیت سن

تاریخنگاران این حوزه نوشته اند که در کاوش های باستان شناسی جوامع شرقیِ هزاره های پیشین (مشخصا در خاور میانه و هند) معلوم شده است که عملکردهای مرتبط با دفع فضولات انسانی و فاضلاب در این فرهنگ ها کل شهرها را تحت پوشش قرار می داده است. تعبیر این اندیشمندان از این یافته ها این است که ساکنین این جوامع به اهمیت سلامت عمومی واقف بودند. ایشان می دانستند که رعایت نظافت در جامعه فقیر و غنی نمی شناسد و اگر طبقات ضعیفِ جامعه مریض باشند، اعضای طبقات مرفه نیز خواه نا خواه قربانی امراض واگیر خواهند شد. این اندیشمندان با استفاده از شواهد تاریخیِ موجود در مورد زندگی در شهرهای اروپایی در قرون وسطی به نتیجه دیگری رسیده اند. در جوامع اروپایی، اگر تاسیساتی در این خصوص وجود داشته است، بیشتر در منازل اغنیا بوده و کل جامعه را در بر نمی گرفته است. در اینجا چند نمونه از مسایلی که این عدم توجه به بهداشت عمومی در پیشینه فرهنگ عمومی اروپا را روشن می کند می آوریم: تیت سنت سنتنسیت سنیت نستی نستی نست نست سنت سنیت نست ینستی نستی نستی نست ینستی نس ین

ا- در برلین به علت نبود امکانات بهداشتیِ دفعِ فضولاتِ انسانی پشته هایی عظیم در کنار کلیسای سنت پیتر شکل می گرفت که موجب آزار شهروندان می شد. برای رفع این مسئله در سال 1671 قانونی وضع شد که به موجب آن هر روستایی که به برلین می آمد موظف شد که هنگام بازگشت مقداری از این ضایعات شهری را با خود به روستا ببرد. بتستسن نستی سنتی سنیت سنتی سنیت سنتی نسیت نسیت سنیت سنی تسنی تسن یتسن تینس یت

ا- در پاریس در سال 1531، به علت بوی طاقت فرسای فضولات انسانی در کوی و برزن، قانونی وضع شد که در آن همه مالکین موظف شدند که در مِلکِ خود مستراح بسازند اما به علت عدم توانایی دولت در اجرای این قانون، عمل دفع شهروندان پاریسی در سطح شهر، ادامه یافت. تبتسنت سنتینستی نستی نستی نستی نسیت نست ینس تینست ینس تینتس ین ستی

از سوی دیگر، با استناد به روش های بومیِ دفع فضولات انسانی در جوامع شرقی و مقایسه آن با شواهد تاریخیِ به جای مانده از قرون وسطی در کشورهای اروپایی می توان به تفاوت فاحش دیگری نیز اشاره کرد. در کشورهای مناطق خشک مشرق زمین، از جمله ایران، مستراح هایِ خشک معمول بودند، در صورتی که در غرب، شهروندان اصرار داشتند که آن را با افزودن آب سیال کنند. در انگلستان، در خانه های طبقات اشرافی، مستراح ها را طوری می ساختند که مدفوع از مستراح مستقیما به خندق یا رودخانه می افتاد و با آب روان دور می شد. در خانه های اعیانی لندن که در مجاورت آب روان قرار نداشت حفره هایی می کندند که به آنها گودال گنداب (به انگلیسی، سِسس پول) می گفتند. فضولات در این حفره ها به مرور ته نشین می شد و آب اضافی از طریق مجاریِ خاصی به کوچه و خیابان می ریخت. لجن ته نشین شده بعد از مدتی تخلیه شده و به عنوان کود مورد استفاده قرار می گرفت. خانه های کم بضاعت تر فاقد گودال گنداب بود و برای رفع نیاز به دفع، ساکنین از ظرف سیاری که که در کمد نگهداری می شد استفاده می کردند. محتویات جامد و مایع این ظرف صبح به صبح از پنجره به کوچه ریخته می شد تا همراه با آب جاری در وسط کوچه دفع شود. تینتسنت سینت سنیت سنیت سنیت سنیت بسنتب سنبت سنبت سنبت سنبت سبن تسبن تس

قطعا این روش دفع فضولات دارای مسایل عدیده ای بود. یکی آلوده بودن کوچه ها و دیگر گذرگاه های شهری به فاضلاب و مدفوع بود که آمد و شد شهروندان را به لحاظ بوهای ناخوشایند و خطر لیزخوردن دشوار می ساخت. از سوی دیگر، ریختن محتویات ظرفِ ویژۀ ادرار و مدفوع بر سر و روی رهگذران اتفاقی هر روزه بود. از طرف دیگر، در صورت سر ریز شدن گودال های گنداب در خانه ها، نشت آب به دیوارها بوهای ناخوشایند را بخشی از زندگی شهرنشینی در شهرهای اروپایی کرده بود. وانگهی، باران های شدید که در مجاری کوچه ها و خیابان ها جاری می شد اغلب به درون خانه ها و گودال های گنداب آن راه می یافت و کثافات موجود را در این حفره های کم عمق بر می آشفت و به درون و بیرون خانه ها می پراکند. کثرت بروز بیماری هایی چون وبا، تیفوس و دیگر بیماری های واگیر که بیش از هر جای دیگر در کره زمین در اروپای قرون وسطی قربانی گرفت ناشی از این روش های غیر بهداشتی دفع فضولات انسانی بود. تیت سنت سنت نست ینست ینتس ین تسین تسنی نس یتنست ینست ین س

با رشد جمعیت در شهر لندن در قرن نوزدهم، فاضلاب خانه ها از طریق مجاری فاضلابِ روباز مستقیما راهی رودخانه تایمز  شد. همزمان با افزایش جمعیت، اختراع توالت مجهز به فلاش، نیز آب بیشتری برای حملِ فضولات به خدمت گرفت. اما با کاربست این فناوریِ مسرفانه و نابجا، انگلیسی ها آب بیشتری را به فضولات انسانی آلوده کردند و منبع آب شرب خود، یعنی همان رودخانه تایمز، را نیز با فضولات خود کثیف کردند. برای مبارزه با احتمال بروز بیماری ها شهروندان لندنی مجبور بودند که قبل از نوشیدن، آب را بجوشانند اگر چه جوشاندن آب واقعا نتوانست از بروز گسترده وبا در این شهر در سال 1854 پیشگیری کند. توصیف زیر از وضعیت رودخانه تایمز و شهر لندن در اواسط قرن نوزدهم دلیلی است روشن بر عاقلانه بودنِ استفاده حداقل آب در دفع فضولات انسانی چرا که با افزایش هر چه بیشتر آب در دفع مدفوع بر محدوده آلودگی ها افزوده می شود به طوری که حتی یک رودخانه هم قادر به خنثی کردن آثار آن نیست:تی نستینستی نست ینست ینست ینت سنیت سنی سنیت نست ینست ینس تی

برای اولین بار در تاریخ بشر، پساب شهری سه میلیون نفری در معرض نور خورشید قرار گرفت و چنان بوی گندی بر تمامی شهر چیره شده که چیزی نظیر آن در گذشته سابقه نداشته است. تا این زمان برخاستن بوی بد در یک شهر به یک واقعه تاریخی تبدیل نشده بود. برای چندین هفته، هوای مجلس قانونگذاری فقط با آویختن پرده های ضخیمِ آغشته به کلرید آهک و ریختن این ماده ضد عفونی کننده و نظایر آن بر کلیه سطوح، قابل تنفس شد. در ساختمان قوه قضاییه هم، با وجود تمامی تلاش های پیشگیرانه مشابه، جلسات دادگاه بارها با هجوم بوی گند مجبور به تعطیل گردید. ترافیکِ قایق های تفریحی بر رودخانه تعطیل شده و گذر از روی پل های رودخانه که همیشه به عنوان میان بُر بر دیگر مسیرها رجحان داشته، مورد بی اعتنایی جمیع افراد قرار گرفته است. اشتبتسنتن نتینتش نتن ست نتمنمن س ینت شنت نتی نبت نت نیت سنتی بنستی نست یبنت      

این عبرتی است که از مطالعه تاریخ دفع فاضلاب شهری در غرب می توان گرفت. به نظر می رسد که به لحاظ موجود بودن منابع غنی تر آب در اروپا، در مقایسه با مناطق خشک و کم آب شمال آفریقا و خاور میانه، جوامع اروپایی از این مایع، به وفور، برای مخفی کردن یا جابجایی و دور ساختن فضولات انسانی استفاده کرده اند. متاسفانه همین رویکرد غلط به تدریج به عنوانِ روشی علمی و شاخصِ توسعه در جمیع کشورهای دنیا گسترش پیدا کرد و معضلات بزرگی برای کلیه کشورها به وجود آورد. در کشور آمریکا که سابقه اجرای گسترده طرح های شبکه فاضلاب در شهرهای آن به اوایل قرن بیستم بر می گردد، سالانه بیش از هفت میلیون و ششصد هزار مورد مسمومیت با آلودگی های مرتبط با فاضلاب گزارش می شود. این آمار حاکی است که این روش نه تنها پرهزینه و مسرفانه است بلکه به رغم تبلیغات مرتبط با آن، فاقد ایمنی لازم برای حفاظت از سلامت عمومی در جوامع است. ایتستنستنتس ینتس ینستینت سنیت سنیت سنت ینست ینست ینست ینست ینست ینت سینت

علاوه بر مصرف بالای انرژی و خطرات مرتبط با تصفیه ناقص فاضلاب، رویارویی با لجن باقی مانده از فرآیند تصفیه نیز از معضلات زیست محیطی امروزِ جوامع غربی و کشورهای دنباله رو این روش ناکارآمد است. روش های عمدتا مکانیکی تصفیه فاضلاب عاجز از جداسازی بسیاری از ناخالصی های موجود در فاضلاب است. افزون بر انواع ضایعات صنعتی از جمله فلزات سنگین و مواد شیمیایی که به فاضلاب شهری و نتیجتا لجن باقی مانده از فرآیند تصفیه راه می یابد، اخیرا خطرات زیست محیطی و بهداشتیِ مرتبط با ضایعات دارویی و هورمونی نیز خبر ساز شده است. به دلیل وجود این آلودگی ها، استفاده از لجن فاضلاب چه به صورت خشک، دانه بندی شده و چه به صورت تازه آن در حوزه کشاورزی موجب آلودگی خاک، مسمومیت محصولات زراعی و گسترش انواع بیماری ها در جامعه مصرف کننده شده است. استفاده کشاورزی از لجن فاضلاب در کشاورزی عملکردی نابخردانه است و لذا معمولا این لجن می بایستی با رعایت احتیاط لازم به طرق دیگر معدوم شود. برای آشنایی بیشتر با تاریخ فاضلاب در اروپا و آمریکای شمالی و به ویژه مسایل مرتبط با آب و لجن حاصله از تصفیه فاضلاب به منابع این صفحه مراجعه نمایید.  تبتسنتس نتس ینتس ینت سنیت سنیت سنیت سنت ینست ینست نیت سنیت

در ارتباط با آسیب شناسی و رفع نقایص فناوریِ متداولِ امروز در دفع فاضلاب مطرح کردن و پاسخ گفتن به سه سؤال کلیدی اجتناب ناپذیر است: 1) چگونه می توان از افزوده شدن آب سیاه (آب آلوده به فضولات انسانی) به آب خاکستری (دیگر پساب های خانه ها که به مدفوع آلوده نیست) جلوگیری کرد؟ در سطح شهر مقدار آب سیاه از آب خاکستری به مراتب کمتر است اما با ورود آب سیاه به شبکه فاضلاب، کل فاضلابِ شبکه تبدیل به آب سیاه می شود و به بار میکروبی و ذرات معلق فاضلاب می افزاید. تصفیه آب سیاه به مراتب مشکل تر از پاکسازی آب خاکستری است. 2) چگونه می توان از ورود آب بارندگی ها به شبکه فاضلاب جلوگیری کرد و از حجم آبی که با صرف انرژی فراوان در مراکز تصفیه فاضلاب تصفیه می شود کاست؟ آیا راهی وجود ندارد که این آب پاکیزه را قبل از تبدیل شدن به سیلابِ ویرانگر یا فاضلابِ آلوده، برای استفاده مفید گردآوری و ذخیره سازی کرد؟ 3) آیا می توان به صورت جداگانه به دفع پساب واحدهای صنعتی و پساب تاسیسات مرتبط با داروسازی و خدمات درمانی پرداخت و از ورود این نوع پساب به شبکه فاضلاب جلوگیری کرد؟ پاسخ به این مسایل پیچیده را در برخی از جوامع در بهره گیری از دانش و تجربه جوامع کهن و استفاده همزمان و هماهنگ از منظومه ای از سه فناوری مناسب در حوزه آب و فاضلاب یافته اند. معرفی این روش ها در صفحات استحصال آب باران، تالاب مصنوعی و مستراح خشک آمده است. تیتست سنتی سنیت سنیت نستی نست ینستی نستی نست ینست ینست ینت سنیت سنی تسنیت نست ینستی

منابع